अलगद - ललित लेख संग्रह - धनश्री लेले

"अलगद" खरंतर या नावातच नाजूकपणा, हळुवारपणा जाणवतो. असंच अलगद या नावाचे धनश्री लेले यांचे ललित लेखांचे पुस्तक नकळतपणे कसे हातावेगळे होते हे वाचकालाही जाणवतच नाही. रोजच्या अवतीभवती घडणाऱ्या घटनांना शब्दबद्ध करण्याचा प्रयत्न धनश्री ताई यांनी समर्थपणे केला आहे. हे पुस्तक रोजच्या... म्हटलं तर अतिशय साध्या विषयावरचे हे लेख. पण मानसिक, वैचारिक, अध्यात्मिक अंगाने खुलत, फुलत जातात आणि आपल्याला अंतर्मुख करतात. सहज एका बैठकीत वाचून संपेल असेच विषय आणि विचार यात पानोपानी जाणवतात. वाणीची श्रीमंती प्रदान करणाऱ्या धनश्री ताई आहेतच पण या पुस्तकाच्या निमित्ताने ललित लेखांचे हे विचार प्रत्येक पानावर आपल्याला अनुभवता येतात. त्याच सहज संवाद करत आहेत इतके आपण वाचतांना तल्लीन होऊन जातो. त्या एके ठिकाणी लिहितात, घरी एकटे असतांना, वाहनात प्रवास करतांना, किंवा चालत फेऱ्या मारत असतांना असंख्य विचार आणि विषय आपल्याला सुचत जातात. म्हणजे सुरुवात आपल्या अनुभवातून होते आणि विचार करता करता आपण एकदम वैश्विक विचार कधी करायला लागतो हे आपल्याला ही उमगत नाहीच. 

या पुस्तकाच्या मनोगतात धनश्री ताई म्हणतात, " एखादा छोटासाच विचार पण त्या विचाराची ठिणगी उडते आणि मन एकदम उजळून निघतं. मग तो विचार आणखी पुढे न्यावासा वाटतो. 'पुढे न्यावासा वाटतो' असं म्हणण्यापेक्षा त्याचं बोट धरून आपणच पुढे पुढे जाऊ लागतो.  म्हणजे जपाच्या माळेतला मणी कसा ...  जपाची सुरवात आपण करावी लागते पण नंतर मात्र तो माळेतला मणी कसा आपसूक पुढे जाऊ लागतो...  अगदी तसंच ह्या विचारांचं होतं. मनातल्या मनात विचारांचे मणी अलगद पुढे पुढे जाऊ लागतात.  काही वाचलेलं, काही साचलेलं, काही टाचलेलं, काही डाचलेलं असं सगळं आठवत जातं... आणि बघता बघता एखाद्या ललितलेखाचा आराखडाच तयार होऊन जातो...." 

याच पुस्तकातील अलगद लेखात त्या खूप छान सांगून जातात . स्वस्थ... किती सुंदर शब्द! स्व स्थ... स्व मध्ये राहणं म्हणजे

स्वस्थ ... स्वत:त रमणं म्हणजे स्वस्थ... ही स्वस्थता यायला हवी..भावना व्यक्त व्हायला हवी... पण समोरच्याला ती कळलीच पाहिजे असा अट्टाहास उरणार नाही... कदाचित त्या स्वस्थतेतून आपली भावना अगदी अलगद व्यक्त करण्याची शैलीही सापडेल.

आणि असं सहज सुचत गेलले हे विचार-तरंग म्हणजे "अलगद" आहे.  सृजन - संवाद या प्रकाशन संस्थेने प्रकाशित केलेले हे अत्यंत देखणे पुस्तक वाचून झालं. उत्तम छपाई, आकर्षक मुखपृष्ठ आणि उत्तम विषय  ही या प्रकाशन संस्थेची आणि अर्थातच या पुस्तकाची  वैशिष्ट्ये आहेत. 

... एका शायरचा एक शेर आहे, भावना किती अलगद आणि किती नजाकतीनं व्यक्त करता येते याची सुंदर मिसाल आहे तो शेर… 'उसने रात के अंधेरे मे मेरी हथेलीपर अपनी नाजूक

उंगलीयोसे लिखा था मुझे प्यार है तुमसे,

जाने कैसी स्याही थी वो कि लफ्ज़ मिटे भी नहीं

और आज तक दिखे भी नहीं'

समोरच्याच्या हृदयापर्यंत पोहोचणारी भावना प्रगल्भपणे पण अलगद व्यक्त करणं सोपं नाही... लफ्ज़ मिटे भी नहीं और दिखे भी नही! हा शब्दांचा ललित लेखांचा सर्वोत्तम संग्रहित प्रवास म्हणजे "अलगद" वाचनीय आणि संग्रही असावा असाच आहे. 

✍️ सर्वेश फडणवीस

जगद्धात्री पूजा !!

शारदीय महिना येताच बंगालमध्ये दुर्गापूजेचा उत्साह बघायला मिळतो. नवीन कपडे, नवे दागिने घालून उत्साहात दुर्गापूजा साजरी केली जाते. चार दिवसांचा हा उत्सव संपताच सर्वजण दुःखी होतात. पण नंतर काही दिवसांनी कोजागरी पौर्णिमेच्या दिवशी लक्ष्मीपूजनासाठी प्रत्येक घरात पुन्हा तोच उत्साह बघायला मिळतो आणि त्यानंतर काही दिवसांनी दिवाळी येते. याच दिवाळीच्या नंतर जगद्धात्री पूजेचे वेध लागतात. कलकत्ता शहरापासून पन्नास किलोमीटर अंतरावर असलेल्या चंदननगर नावाच्या छोट्याशा गावात जगद्धात्री पूजेची सुरुवात झाली.

जगद्धात्री पूजा दुर्गापूजेच्या ठीक एक महिन्यानंतर साजरी केली जाते, असे म्हणतात की इंद्रनारायण त्या काळातील मोठे व्यापारी असलेले चौधरी यांनी रणनगरच्या राजाची रिनचंद्राची जगद्धात्री पूजा पाहिली. त्यानंतर त्यांनी ही पूजा चंदननगर मध्ये सुरू केली. इंद्रनारायण चौधरी हे त्या काळातील मोठे व्यक्तिमत्व होते. १७५० मध्ये त्यांनी घरोघरी जगद्धात्री पूजन सुरू केले. कालांतराने प्रत्येक गावात आणि शहरात  ही पूजा सुरू झाली आणि आज कार्तिक महिन्यात देवी जगद्धात्रीची पूजा आनंदाने साजरी केली जाते. 

आता या पूजेला मोठ्या उत्सवाचे स्वरूप आले आहे देवी जगद्धात्री यांच्या हातात अनेक शस्त्रे आहेत. पौराणिक कथेनुसार, महिषासुरावर विजय मिळवल्यानंतर देवांना अहंकार आला होता आहे. त्यांना वाटले की दुर्गेने त्यांना दिलेल्या शस्त्रांमुळे महिषासुराचा वध झाला. तेव्हा यक्षाने त्यांना धडा शिकवला आणि त्यांना जाणीव करून दिली की एक महान शक्ती आहे किंबहुना प्रत्येक विजयाच्या मागे त्या शक्तीचा हात आहे. त्या शक्तीला जगद्धात्री म्हणतात आणि ती देवीच्या रूपात होती आणि त्यांनी त्या रूपाची पूजा केली. जगद्धात्री (जगत् + धात्री, जगाची रक्षक अशी ती जगद्धात्री) हे दुर्गेचे एक रूप आहे. ही जगद्धात्री सिंहवाहिनी हिंदू धर्मातील दुर्गेच्या रूपात चतुर्भुजा, त्रिनेत्र आणि रक्तवर्णा आहे. या पूजेचा उगम अज्ञात आहे 

जगद्धात्री उपासनेचा उल्लेख शक्तीसंगमतंत्र, उत्तर कामाख्यातंत्र, भविष्य पुराण स्मृतीसंग्रह आणि दुर्गा कल्प या ग्रंथांमध्ये आढळतो. केनोपनिषदात हेमवतीचे वर्णन जगद्धात्री असे केले आहे. त्यामुळे त्यांना अभिन्न मानले जाते, कार्तिक शुक्ल पक्ष नवमीला या जगद्धात्री देवीची पूजा करण्याची पद्धत आहे. अष्टमीला आवाहन करत नवमीला तिचे पूजन केल्या जाते. ही पूजा विशेषतः पश्चिम बंगाल आणि बिहार (मधुबनी) मध्ये केली जाते, तिथेही चंदननगर आणि आसपासच्या भागात जगधात्री पूजा मोठ्या थाटामाटात केली जाते.

वेद, पुराण आणि धर्मग्रंथानुसार कार्तिक महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या सप्तमी ते नवमी तिथीपर्यंत जगद्धात्री पूजा साजरी केली जाते. जगद्धात्री देवीचे रूप वर्णन म्हणजे देवी जगद्धात्रीचा रंग पहाटेच्या सूर्याच्या लालसरपणासारखा आहे. देवीला तीन डोळे आणि चार हात आहेत. ज्यामध्ये देवी जगद्धात्री हिने शंख, बाण, धनुष्य आणि चक्र धारण केले आहे, देवीने लाल वस्त्र परिधान केले आहे, श्रृंगार केल्यावर देवीचे सौंदर्य अधिकच खुलून येते. देवी सिंहावर स्वार होते. देवीचे हे रूप खूप मोहक आणि सौंदर्याने परिपूर्ण आहे. 

श्री माँ शारदादेवी यांची जगद्धात्री पूजनावर विलक्षण भक्ती होती. त्यांची आई श्यामसुंदरी याही अतिशय धार्मिक आणि भक्त होत्या. लहानपणापासूनच जयरामवाटीत दरवर्षी जगद्धात्रीची पूजा केली जात होती. कालांतराने रामकृष्ण मिशन मधील अनेक केंद्रात ही जगधात्री पूजा आवर्जून होते. जोपर्यंत माँ शारदा शरीररूपाने होत्या, तोपर्यंत त्या स्वतः दरवर्षी जयरामवाटीमध्ये या पूजेसाठी उपस्थित राहत असत. आज या पूजेचे काही फोटो रामकृष्ण मठाच्या पेजवर बघितले आणि त्यावर स्वामीजींकडून अधिक जाणून घेतल्यावर हे लिहिण्याचा प्रयत्न केला आहे. 

✍️ सर्वेश फडणवीस

#jagadhatripuja2022