ओरिसा येथील आदिवासी लोकगायिका पूर्णमासी जानी ..

पूर्णमासी जानी ओरिसा मधील प्रसिद्ध लोकगायिका आहेत. गेली सहा दशके त्यांनी लोककल्याणासाठी उत्तम गीतांची रचना केली आहे. ह्यावर्षी त्यांना लोकगायिका ह्या कलाक्षेत्रातील प्रकारासाठी पद्मश्री पुरस्काराने अलंकृत करण्यात आले आहे. आदिवासी समाजातील प्रतिष्ठित गायिका म्हणूनही त्या परिचित आहेत.

ओरिसाच्या कंधमाल जिल्ह्यातील आदिवासी लोकगायिका पूर्णमासी जानी यांचे औपचारिक शिक्षण झाले नाही, तरीही कुई, ओडिया आणि संस्कृतमध्ये ५० हजारहून अधिक भक्तीगीते सादर केल्याचे श्रेय त्यांना दिले जाते. तडीसारू बाई म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या पूर्णमासी जानी ह्या समाजसेविका म्हणूनही प्रसिद्ध आहेत. पूर्णमासी जानी ह्यांनी रचलेल्या ५०,००० गाण्यांपैकी १५,००० हून अधिक गाणी रेकॉर्ड केली गेली आहेत. पूर्णमासी जानी ह्यांना लिहिता वाचता येत नसल्याने त्यांच्या शिष्यांनी त्यांच्या सगळ्या रचना लिहून ठेवल्या आहेत. आज त्यांच्या गाण्यांवर आधारित त्यांच्या शिष्यांनी जवळपास ६ पुस्तकं प्रकाशित केली आहेत. आज पूर्णमासी जानी ह्यांच्या गीतांवर संशोधक डॉक्टरेट मिळवत आहे.

खरंतर हे सगळं आश्चर्य वाटावे असेच आहे. पूर्णमासी जानी यांचा प्रवास कंधमाळमधील खेड्यातील कोंढ आदिवासी मुलीपासून प्रसिद्ध लोकगायिका म्हणून झालेली उत्क्रांती अचंबित करणारी आहे. १९३६ मध्ये दालापाडा गावात जन्मलेल्या पूर्णमासी जानी ह्यांचे लग्न लवकर झाले. कुपोषण आणि लवकर गर्भधारणेमुळे दहा वर्षात त्यांना सहा मुले गमवावी लागली,मुले गमावल्यामुळे व्याकुळ झाल्याने त्या पतीसह आदिवासी देवतांकडे वळल्या. १९६९ साली पूर्णमासी जानी ताडीसरू या पवित्र टेकडीवर गेल्या. तेथे ध्यान केल्यानंतर त्यांना  दैवी शक्तींनी आशीर्वाद दिला. खरंतर त्या अशिक्षित आहे आणि फक्त कुईमध्ये बोलू शकतात - आज एक आदिवासी भाषा - आणि केवळ ओडिया बोलू शकणाऱ्या पूर्णमासी जानी ओडिया, कुई आणि संस्कृतमध्ये गाऊ शकतात.

पूर्णमासी जानी यांना २००६ साली ओरिसा साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त झाला आहे. आज संपूर्ण समर्पित कार्य करणाऱ्या पूर्णमासी जानी ह्यांच्या उत्स्फूर्त रचना आहेत. तसेच त्यांची गाणी भक्ती आणि सामाजिक परिस्थिती दर्शविणारी आहेत आणि कंधमाल आणि आसपासच्या जिल्ह्यातील आदिवासी जमातींमध्ये त्यांचे विस्तृत अनुसरण आहे. आज त्यांच्या गाण्यांचा उपयोग अंधश्रद्धा आणि मद्यपान, बालविवाह आणि पशू बलिदान यासारख्या सामाजिक समस्यांना दूर करण्यासाठी केला जातो आहे.

पूर्णमासी जानी ह्यांचा आदिवासी समाजात खूप मोठा प्रभाव आहे. त्यांच्या प्रभावाखाली आदिवासी तरुणांनी हिंसाचार आणि मद्यपान पूर्ण बंद केल्याची बरीच उदाहरणे आहेत. लोकगायिका पूर्णमासी जानी ह्या सामाजिक कार्यासाठी आदिवासी क्षेत्रात अध्यात्मिकही समजल्या जातात. त्यांच्या पुढील वाटचालीसाठी मनापासून सदिच्छा आहेत. 

✍️ सर्वेश फडणवीस 

#पद्म_गौरव #padmashri #Purnamasijani

#prideofart #prideofodisha

#PeoplesPadma