ओरिसातील शिक्षणव्रती ९८ वर्षीय नंदा प्रस्टी..

विद्या दान हे सर्वोत्कृष्ट दान आहे आणि शिक्षणाचा, साक्षरतेचा अट्टहास प्रसंगी त्यासाठी धडपड करणारे ओरिसातील शिक्षणव्रती ९८ वर्षीय नंदा प्रस्टी गेल्या सात दशकांपासून कार्यरत आहे. आज 'नंदा सर' म्हणून परिचित असलेले नंदा प्रस्टी ह्यांना साहित्य आणि शिक्षण अंतर्गत पद्मश्री पुरस्काराने गौरविण्यात आले आहे. 

ओरिसातील जाजपूर जिल्ह्यातील कांतीरा गावचे रहिवासी असलेले 

नंदा प्रस्टी वयाच्या ९८ व्या वर्षी मुलांना विनामूल्य शिकवण्यासाठी आग्रही आहे. आज वयोमानपरत्वे त्यांना कमी ऐकू येतं पण त्यांचा आवाज आजही भारदस्त आहे. भुवनेश्वरपासून साधारण १०० कि.मी. अंतरावर असलेल्या आपल्या गावात गेली ७० वर्षांपासून मुलांना विनामूल्य शिकवणी देत आहेत. त्यांनी आजपर्यंत एकाच कुटुंबातील तीन पिढ्या शिकवल्या आहेत. ह्यावरून साधारणपणे अंदाज येतो की त्यांनी किती वर्षे शिक्षण क्षेत्रांत कार्य केले आहे.

कोणत्या वर्षी सुरुवात केली ह्याबद्दल आता त्यांना आठवत नाही पण स्वातंत्र्यपूर्व काळात त्यांनी शिकवायला सुरुवात केली. गावात शाळा नव्हती आणि साक्षरतेचे प्रमाण अल्प होते म्हणून मामाकडे त्यांचे प्राथमिक शिक्षण झाले आणि तेथून परत आल्यावर त्यांनी आपल्या गावात साक्षरता अभियान राबविले. 

नंदा प्रस्टी ह्यांचे कुटुंब शेती करीत असत आणि त्यामुळे घरातील परिस्थिती चांगली होती,पण त्याच्या लक्षात आले की, खेड्यात मुले इकडे तिकडे उन्हाडक्या करत फिरत असतात. नंदा ह्यांना तसे काही काम नव्हते आणि म्हणूनच त्यांनी मुलांना शिकवण्याचा निर्णय घेतला. सुरुवातीला त्यांना मुलांच्या मागे पळावे लागत कारण त्यावेळी मुलांना शिक्षणासाठी तयार करणे फार कठीण होते. पण सातत्य आणि गावासाठी काहीतरी करण्याची जिद्द त्यांना स्वस्थ बसू देत नव्हती आणि त्यातूनच त्यांचा शिकवण्याचा प्रवास सुरु झाला. 

नंदा प्रस्टी ह्यांच्या गावात शिकवण्यासाठी शाळा किंवा इतर जागा नव्हती म्हणून त्यांनी मुलांना झाडाखाली शिकवायला सुरुवात केली. नंदा ह्यांचा असा विश्वास होता की ज्ञानदान करणे म्हणजे एखाद्याला मदत करण्यासारखे आहे आणि म्हणूनच या कार्यासाठी त्यांनी पैसे घेतले नाही. आजही ते मुलांना मोफत शिकवत आहे. त्यांना मुलं खूप आवडतात आणि शिकवण्यामुळे त्यांना आनंद ही मिळतो. प्रत्येक मुलाने चांगली व्यक्ती व्हावे हीच त्यांची इच्छा आहे. पूर्वी २ शिफ्ट शाळा होती. सकाळी मुले आणि संध्याकाळी वडीलधारी मंडळी येत असत. आता गावात चांगल्या शाळा आहेत.गावकऱ्यांना शिक्षणाचे महत्त्व पटले आहे पण गावातील लोक नंदा सरांकडे आपल्या मुलांना शिकवणीसाठी पाठवतात. 

वयाच्या ह्या टप्प्यावर असताना आजही नंदा सर सकाळी ६ वाजता उठतात आणि साडेसात ते साडे नऊ पर्यंत वर्ग घेतात. नंतर दुपारी साडेचार वाजल्यापासून ते पुन्हा वर्ग घेतात. आज ४० विद्यार्थी त्यांच्या वर्गात आहेत. आज गावातील प्रत्येक विद्यार्थ्याचे नाव शाळेत नोंदविल्या गेले आहे पण रोज अभ्यास करण्यासाठी विद्यार्थी त्यांच्याकडे येत असतात. गावकऱ्यांच्या मते,नंदा सरांनी आपल्या कुटुंबातील येणाऱ्या पिढीला शिक्षणाचे महत्त्व पटवून द्यावे म्हणून आजही शिकवणी सुरु असावी इतका विश्वास त्यांनी कमावला आहे. 

ज्या झाडाखाली त्यांनी शिकवणी सुरू केली होती त्याठिकाणी ७ वर्षांपूर्वी एक छोटेसे मंदिर बांधण्यात आले होते. आता त्या मंदिरात शिकवणी सुरू आहे. कोरोनाच्या काळात काही दिवस शिकवणी बंद होती पण आता वर्ग पुन्हा पूर्ववत सुरू झाले आहे. आजपर्यंत त्यांनी कुठलीही सरकारी मदत घेतली नाही आणि भविष्यात त्यांना घेण्याची इच्छा ही नाही. सात दशके त्यानी विनामूल्य शिक्षण दिले आहे,त्यांचे ध्येय इतरांना शिक्षित करणे आहे. जोपर्यंत शरीर साथ देईल तोपर्यंत शिकवत राहणे हीच इच्छा आहे. ९८ व्या वर्षी मुलांना शिकवण्याची उत्कटता ही एक अतिशय प्रेरणादायक घटना आहे. नंदा सरांना परमेश्वराने निरामय आरोग्य प्रदान करावे हीच प्रार्थना आहे. 

✍️ सर्वेश फडणवीस 

#पद्म_गौरव #padmashri #nandaprusty

#prideoflitratureneducation #prideofodisha

#PeoplesPadma