आज ज्यांच्या कार्याबद्दल लिहायला घेतले आहे ते आहेत प्रसिद्ध उद्योजक आणि द्व्यमित्र ज्यांच्या मैत्रीला सुद्धा अर्धशतकाहुन अधिक काळ झाला आहे असे श्री.रवी काशीकर आणि श्री. माधव शेंबेकर. नागपूर आणि विदर्भात सर्वदूर हे नाव परिचित आहेच पण संपूर्ण भारतात अंकुर सीड्स हे नाव बी-बियाणे क्षेत्रांत क्रांती घडवण्यासाठी अग्रक्रमाने आणि आदराने घेतले जाते. अंकुर चे बीजनिर्माते म्हणून हे दोन मित्र ५० हुन अधिक वर्ष झाली सातत्याने कार्यमग्न आहे. आज ६०० कोटी हुन अधिकचा टर्नओव्हर असतांना सुद्धा प्रसिद्धीचे वलय न बाळगता त्यांचे कार्य नियमितपणे सुरू आहे. श्री.माधव शेंबेकर यांच्याशी या कार्याबद्दल बोलतांना सहजता आणि आपलेपणा जाणवत होता. आपुलकी,ममत्व आणि साधेपणा या त्रीसूत्रीच्या आधारावर त्यांनी आपल्या कर्मचाऱ्यांची मने नक्कीच जिंकून घेतली असतील हा विश्वास वाटतो. कारण फोनवर झालेल्या संवादातून मला सगळ्यात पहिले हेच जाणवले.
अंकुर बियाणे प्रायव्हेट लिमिटेड ही बी-बियाणे क्षेत्रांत कार्य करणारी कंपनी बियाणे उद्योगातील एक सर्वमान्य आणि प्रत्येकाला योग्य ती मदत करणारी कंपनी बनली आहे. कापूस, शेतातील पिके आणि भाजीपाल्यामध्ये बियाण्यांना बरीच प्रमाणात बियाणे उपलब्ध करून देणारी ही प्रमुख भारतीय संस्था आहे. आपल्याकडे देशातील जवळपास सर्वच राज्यात आज अंकुर सीड्स चे नेटवर्क आहे. नागपूर व्यतिरिक्त दिल्ली, हैदराबाद, गांधीनगर येथे ही कंपनी चा विस्तार झाला आहे. चतुष्कोनात असलेली ही चार ठिकाणं आणि जवळपास १६ राज्यांत आवश्यक असलेल्या शेतकऱ्यांना बियाणे आणि खते यांची पूर्ण मदत करण्यासाठी अंकुर सीड्स कटिबद्ध आहे.
अंकुर सीड्स उद्योगाची सुरुवात ही प्रेरणादायी आहे. श्री.रवी काशीकर यांच्या विचारातून अंकुरची निर्मिती झाली. त्यांचे वर्धेला छोटेसे कृषी केंद्र होते. १९६८ साली सुरू झालेल्या या दुकानाचे टर्न ओव्हर त्यावेळी दोन हजार रुपये होते. पुढे ते आपल्या वर्गमित्राला अर्थात श्री माधव शेंबेकर यांना आणायला शेंबा गावी गेले. माधवराव दुसऱ्या दिवशी बँकेच्या नोकरीत जॉईन होणार होते पण श्री रवी काशीकर हे त्यांना घेवून नागपुरात आले. १९७१ साली दोघांनी मिळून नागपुरात कृषी केंद्र सुरू केले आणि तेथून खऱ्या अर्थाने अंकुरचा प्रवास सुरू झाला. आज या कृषी केंद्राचे टर्न ओव्हर सुद्धा ४० कोटीहुन अधिक आहे. कृषी केंद्र सुरू केल्यावर कंपनी स्थापन करण्याचे स्वप्न बघत ते सत्यात उतरविण्यासाठी चिकाटी,सातत्य,परिश्रम करण्याची तयारी होतीच आणि त्यातून पुढे १९७६ साली अंकुरचे बीजारोपण झाले.
अनेक नात्यांमधील एक निखळ आणि निस्वार्थी नातं म्हणजे मैत्री. दोन समविचारी एकत्र आले की मैत्री ही ओघाने होतेच पण त्याच मैत्रीचे फलित आजही इतके वर्ष झाले तरी टिकून आहे. ही घट्ट मैत्री पुढे उद्योग क्षेत्रातही सतत फुलत गेली. त्याकाळी भविष्याची स्वप्न रंगवताना ज्या मातीत आणि संस्कारात आपण वाढलो त्याच्याप्रति आपले कर्तव्य आहे आणि आपण समाजाचे देणं लागतो या भावनेतून त्यांचा उद्योग सुरू झाला आणि आज त्याची वाटचाल जागतिक पटलावर होते आहे. कारण साधारण नव्वद च्या दशकांत APSA - ( Asia Pacific Seed Association) चे दोन वर्षे Governing Council Member म्हणून श्री माधव शेंबेकर कार्यरत होते. श्री मकरंद सावजी हे सुद्धा आज पूर्णवेळ कार्यरत आहे. स्व.श्री. दादा औरंगाबादकर, स्व.श्री बालूअण्णा उमाळकर, स्व.श्री.विजय काशीकर यांनी पण अंकुर सीड्सच्या उभारणीत मोलाचे योगदान दिले आहे. उद्योगाची आर्थिक बाजू श्री दिलीप रोडी सांभाळत आहेत. सहा मराठी मंडळी एकत्र आली आणि त्याचे फलित आपण आज अनुभवू शकतो. अंकुर सीड्स आज सामाजिक क्षेत्रातही अग्रेसर आहे.
खरंतर ज्या मूलभूत गोष्टींवर संपूर्ण शेती उभी राहते ती म्हणजे सकस बी-बियाणे आणि यासाठी काहीतरी करण्याच्या जिद्दीने त्यांचा उद्योग सुरू झाला. अंकुर सीड्स या उद्योगाची निर्मिती शेती आणि शेतकऱ्यांना केंद्रस्थानी ठेवून झाली आहे. ज्या वातावरणात शेती करायची आहे तेथील हवामान साथ देईल अशी बीजनिर्मिती करणे,पुढे त्याचा दर्जा उत्तम असणे, त्याला प्रगत तंत्रज्ञानाची जोड देत त्यातून उत्कृष्ट उत्पादन कसे येईल याचा विचार करणे याच वैचारिक उद्देशाने अंकुर सीड्सची स्थापना झाली आणि आज त्यांची यशस्वी वाटचाल सुरू आहे. आज येथील बियाणे अत्यंत माफक दरात शेतकऱ्यांना दिले जातात. अनेक राज्यात अंकुर सीड्सच्या माध्यमातून कृषी प्रदर्शन घेण्यात येत आहे. शेतकऱ्यांना प्रत्यक्ष त्यांच्या शेतात जाऊन प्रात्यक्षिक दिले जाते. दरवर्षी एक लाखाहुन अधिक शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेतात जाऊन प्रात्यक्षिक दिल्या जाते. आज प्रत्येक राज्यात बियाणे योग्य वेळेत पोहोचवणं हे सुद्धा म्हणावे तसे सोपे काम नाही पण अंकुर सीड्स ने मागच्यावर्षी आणि यावर्षी लॉकडाऊनच्या काळात ही शेतकऱ्यांपर्यंत वेळेत बियाणे पोहोचवले आहेत. मागच्यावर्षी थोडा त्रास झाला पण मागचा अनुभव असल्याने यावेळी वेळेत बियाणे पोहोचलेली आहेत.
उद्योग सुरू करतांना अनेक अडचणींना तोंड द्यावे लागले. पण एकमेकांना धीर देत आपल्या हातून तर चूक झाली नाही ना हे तपासून बघून त्यावर तोडगा काढला जातो आणि त्यामुळे पुढे वाटचाल दमदार होते. सहा जणांनी गेली कित्येक वर्ष एकत्र कामं केलीत त्यामधे वैचारिक मतभेद ही झाले पण मन भेद झाले नाही. आज सहा जणांचे अंकुर सीड्स एक कुटुंबच झाले आहे आणि प्रत्येकाला वैयक्तिक कौटुंबिक श्रीमंती पण लाभलेली आहे आणि येणारी नवी पिढी सुद्धा त्याच जोमाने उद्योगात कार्यतत्पर आहे. सौ.मंजिरी सिंग,श्री.वैभव काशीकर, डॉ.अश्विन काशीकर, डॉ. प्रतीक्षा मायी,श्री.साईश काशीकर,श्री.विशाल उमाळकर, श्री.मनिष औंरगाबादकर ही नवी पिढीसुद्धा त्याच जोमाने कार्य करते आहे आणि अंकुर सीड्स उद्योग नवी भरारी घेण्यासाठी तयार होते आहे.
आज अंकुर सीड्स संशोधनात्मक कार्य करते आहे. अनेक नामवंत शास्त्रज्ञ तेथे कार्य करत आहेंत. मध्य भारतातील सगळ्यात मोठी लॅबोरेटरी नागपूर पासून साधारण २० किमी.जवळ असलेल्या नेरी गावी आहे. अद्ययावत अशी सगळी आयुधं त्याठिकाणी आहे. संशोधनातून जे नवीन वाण तयार होतात ते तेथून शेतकऱ्यांना दिल्या जातात. नवीन ज्या काही गोष्टी केल्या जातात ते करण्यासाठी या लॅबची बरीच मदत होते आणि त्यामुळे आता सगळे बियाणे शेतकऱ्यांना उपयुक्त ठरत आहे. बियाणे उद्योगात संशोधनासाठी राष्ट्रीय पुरस्काराने सन्मानित केले आहे.
या उद्योग क्षेत्रात नव्याने येणाऱ्या उद्योजकांना ते सांगतात,'कष्ट आणि कष्ट,काम आणि काम अर्थात इमानदारीने काम करा.यश अगदी तुमच्या बाजूला आहे. ज्यांच्यामध्ये हे सगळं काम करण्याची सचोटी आहे,तयारी आहे त्यांनी अवश्य पुढे यायला हवे.' हेच त्यांचे धोरण आहे आणि हाच त्यांचा यशस्वी उद्योजक असल्याचा मंत्र आहे असेही म्हणता येईल.
अंकुर सीड्स ही बीजोत्पादन असणारी कंपनी आज आर्थिक उत्पादनात देशातील पहिल्या पांचमध्ये आपले स्थान मिळवून आहे. प्रत्येकाचे काम करणे हे एकच ध्येय असल्याने उद्योगाचा आलेख सतत वर्धिष्णू होतो आहे. कौशल्य,मार्गदर्शन आणि नाविन्यपूर्ण बदल करत शेतकऱ्यांच्या हितासाठी योग्य सकस बियाणे उत्पादन करणारी असलेली कंपनी अंकुर सीड्स आणि त्याचे निर्माते श्री रवी काशीकर आणि श्री माधव शेंबेकर यांच्या भावी वाटचालीस मनापासून सदिच्छा आहेत.
✍️ सर्वेश फडणवीस
#पुढे_पडलेले_मराठी_पाऊल #लेखमाला #लेख९
No comments:
Post a Comment