अतर्क्य अवधूत हे स्मरण गामी,अशक्य ही शक्य करतील स्वामी

गुरू..या शब्दातच विलक्षण आत्मीय भाव आहे. आपण सर्वजण गुरू या शब्दाचे महत्त्व जाणतोच. गुरूगीतेतही गुरूचे, गुरूभक्तीचे सुंदर विवेचन आहे. गुरू म्हणजे गु कार अंध काराचा अन रु कार तेजाचा. म्हणजे जो अज्ञानाच्या अंधःकारापासून ज्ञानाच्या उजेडाकडे नेतो तो गुरू. जो लघु नाही तो गुरू. अशा व्याख्या बघितल्या की गुरूंचा संबंध हा शिष्याच्या जीवनातील अविद्या,अज्ञान अतृप्ती,अकार्यक्षमता, आणि अहंपणा नाहीसा करण्यासाठीच येत असतो हे लक्षात येते. नुकतीच गुरुपौर्णिमा झाली. याचे औचित्य साधत आज आपण अक्कलकोट येथील स्वामी समर्थांच्या श्री वटवृक्ष मंदिराच्या गाभाऱ्यात जाणार आहोत. 

अक्कलकोटची भूमी ही स्वामी समर्थांच्या वास्तव्याने पुनीत झालेली आहे. अक्कलकोटचे संस्थान हे दत्त संप्रदायातील मुख्य ठिकाण म्हणून ओळखले जाते. सोलापूर हून स्वामी जे अक्कलकोटला आले ते शेवट पर्यंत तेथेच राहिले. अक्कलकोट हे शहर सोलापूर जिल्ह्यात आहे. महाराष्ट्र आणि  कर्नाटकच्या सीमेवर असणारे क्षेत्र कायम भक्तांनी गजबजलेलं असतं. श्री समर्थ भक्त हे ठिकाण पवित्र आणि प्रासादिक मानतात. 

अक्कलकोटचा विकास मुख्यत्वे या स्थानाने झाला असे म्हंटले तरी वावगे ठरणार नाही. अक्कलकोट ला स्वामींचे बराच काळ वास्तव्य होते या ठिकाणी स्वामी मंदिर आहे. त्यात मुख्यतः श्रीच्या पादुका, शिवलिंग, स्वामींच्या स्मृती वस्तु, प्रवचन हॉल छोटीशी निवास व्यवस्थाही आहे. या परिसरात प्रवेश करताच  मन स्वामीचरणी गुंतून जाते. स्वामींनी अनेक लीला याच परिसरात केलेल्या आहेत. या परिसरात  वटवृक्षा खाली छोटयाशा मंदिरात स्वामींच्या पादुका आहेत स्वामींचा त्यांचे जीवन कालात सर्वत्र वावर होता पण जास्त या ठिकाणी व चोळप्पाचे मठात होता. अनेक सिद्ध पुरुष त्याकाळी व नंतरही  या ठिकाणी  येऊन गेल्याने हे पावित्र्य वाढलेलेच आहे. या वटवृक्ष मंदिरात सकाळी अभिषेक, रुद्रापठण  चालते. या ठिकाणी गेल्यावर अनेक जुने छायाचित्रे येथे बघायला मिळतात. येथेच मारुती मंदिर, व शिव पिंड आहे. सातत्याने येथे भजन कीर्तनाचे व आध्यात्मिक प्रवचनेही चालतात. त्रिकाल आरती होते. 

अक्कलकोटच्या स्वामी समर्थ वटवृक्ष मंदीरात पोहोचल्यावर श्रीस्वामी महाराजांची शांत मूर्ती पहिल्यावर भान विसरायला होत. माणसाचे अहंभाव आपसुक गळून पडतात. त्या आनंदाचे विश्लेषण करता येणे अशक्य असते, परंतु डोळ्यात आपोआप आनंदाश्रु तरळतात. ही कोणती शरणागती असते जी देताना राग लोभ, मत्सर, मोह व मायेने ग्रासलेल्या मनुष्यासही आनंद देते, कळत नाही. असे वाटते की जगात हेच एकमेव चरणद्वय आहेत जेथे डोके टेकवून आपले सुख दुःख, पाप-पुण्य, सारे मनोगत, मनोरथ सांगून टाकावे. खरतर, स्वामी महाराजांनी अक्कलकोटला प्रकट होवून आपल्या सर्वांचे आयुष्य उजळून टाकले आहे!

अनन्यभावाने भक्ती करणाऱ्या भक्तांच्या सदैव पाठीशी राहणाऱ्या आणि ''भिऊ नकोस..मी तुझ्या पाठीशी आहे.'' असे अभिवचन देणाऱ्या श्री स्वामी समर्थ महाराज चैत्र शुद्ध द्वितीय या दिवशी अक्कलकोट येथे दाखल झाले. श्रीपाद वल्लभ व नृसिंहसरस्वती यांच्या नंतरचे भगवान श्रीदत्तात्रेयांचे ते तिसरे पूर्णावतार अवतार आहेत, अशी मान्यता आहे. स्वामी समर्थ अक्कलकोटला प्रकट होण्यापूर्वी फिरत फिरत मंगळवेढ्याला आले. तेथे त्यांचे नाव सर्वत्र झाले. तेथून सोलापूर व नंतर अक्कलकोटला आले असे ही सांगितले जाते.

श्री स्वामी समर्थ हे श्री दत्त महाराजांचा पूर्ण ब्रह्मस्वरूप तिसरा अवतार आहे. भक्तांनी त्यांना ज्या दृष्टीने पाहिले त्या स्वरूपात त्यांनी दर्शन दिले आहे. कोणाला श्री विठूमाऊलीच्या रूपात त्यांचे दर्शन घडले तर कुणाला श्री भगवान विष्णूच्या स्वरूपात तर कुणाला भगवती देवीच्या रूपात महाराजांनी भक्तांच्या कल्याणासाठी अनेक लीला दाखविल्या.

अक्कलकोट येथे स्वामी महाराज प्रथम आले ते खंडोबाच्या देवळातील कट्ट्यावर स्थानापन्न झाले. आपल्या वास्तव्यात त्यांनी अनेकविध चमत्कार केले. आपण यजुर्वेदी ब्राह्मण, गोत्र काश्यप, रास मीन, असल्याची माहितीही त्यांनी स्वत:च सांगितली आहे. शिष्यद्वय श्रीबाळप्पा व श्री चोळप्पा यांचेवरही त्यांनी कृपा केली. तेथून स्वामींनी संपूर्ण देशात सर्वत्र भ्रमण केले. विविध ठिकाणी ते विविध नावांनी प्रसिद्ध होते.

श्री गोंदवलेकर महाराजांच्या चरित्रात हा प्रसंग वर्णिलेला आहे. आपल्या सशस्त्र क्रांतीला परमेश्वराचे अधिष्ठान असावे व सत्पुरूषांचे आशीर्वाद मिळावेत या हेतूने वासुदेव बळवंत फडके हे एक तलवार घेऊन स्वामी समर्थ महाराजांच्या दर्शनाला जातात. श्री स्वामी समर्थ महाराजांनी ती तलवार आपल्या हातात देऊन आशिर्वाद दिला तर आपली क्रांती यशस्वी होईल असे त्यांना वाटत होते. त्यांची क्रांती यशस्वी होणार नाही हे स्वामींना अंतर्ज्ञानाने माहित असावे. त्यामुळे त्यांनी काही न बोलता एका सेवेकर्‍याला हाक मारून ती तलवार झाडावर नेऊन ठेवण्यास सांगितले. वा. ब. फडक्यांची क्रांती यशस्वी होणार नाही हे त्यांनी यातून सूचित केले. बराच वेळ बसून सुध्दा स्वामी समर्थ महाराज काहीच बोलत नाहीत हे पाहून फडके निराश झाले व तशीच तलवार घेऊन परत आले. श्री गोंदवलेकर महाराजांनी देखील "अजून क्रांतीला योग्य वेळ आलेली नाही" असा फडक्यांना इशारा दिला होता.

श्री स्वामी समर्थांनी समाजातील वाईट प्रवृत्ती संपवून त्याऐवजी चांगले विचार समाजात पेरण्याचे महान कार्य केले. समाजात दुःखी माणसांना योग्य मार्ग दाखवण्याचे काम स्वामी करत. स्वामींच्या भक्तांना ते नेहमी जपायचे त्याचप्रकारे स्वामी श्रीमंत आणि गरीब यांना सारखेच मानायचे. मानव आणि इतर जीवांवर स्वामींचे अपार प्रेम होते. याच कारणाने त्यांनी कुणाचा भेदभाव केला नाही. असे हे वटवृक्ष मंदिर स्वामी महाराजांचे स्थान आजही सुस्थितीत आहे. एकदा तरी या ठिकाणी जात दर्शन घ्यावे आणि गाभाऱ्यातील स्वामींच्या चरणी अनन्यभावाने लिन व्हावे हीच सदिच्छा आहे. 

सर्वेश फडणवीस