अहिल्याबाईंच्या एका बाजूला सतत पाहुणे- आगतस्वागत मेजवान्या होत्या आणि दुसऱ्या बाजूला सतत लढाया- चढाया - कारवाया आणि अहिल्याबाई त्यात सतत गुंतून राहत होत्या. अहिल्याबाई जितक्या मृदू होत्या तितक्याच त्या कठोर देखील होत्या. त्यांच्या चरित्रात असे अनेक प्रसंग आलेत ज्यात त्यांनी काहीवेळा अत्यंत शांतपणे आणि कठोरपणे निर्णय दिले अशाच या घटना आहेत.
एकदा बळीभद्रराजाचे वकील होळकरांकडे आले. खेचीवाडा प्रांतावर बळीभद्रसिंग राजाचा अंमल होता. होळकरांचे देणे देऊन टाकण्यासाठी, बळीभद्रसिंगाने गुगरछबडा हा महाल खंडाने होळकरांना दिलेला होता. बऱ्याच दिवसांनंतर “तुम्हांला तुमच्या खंडणीचा ऐवज एव्हाना मिळालेला आहे. आता आमचा महाल सोडावा,” वकील म्हणाले. आम्ही महाल सोडत नाही,” अहिल्याबाईंनी वकिलांना उत्तर दिले. “असे कसे? हिशोब नीट पहावे. आमचा ऐवज बाकी आहे. त्याचा फडशा झाल्याखेरीज आम्ही जाणार नाही आणि वकील निघून गेले.
त्यानंतर बळीभद्र राजाने सरळ गुगरछबडा महालावर स्वारी केली आणि तो ताब्यात घेतला. होळकरांची आसपासची इतरही ठाणी घेतली. ही बातमी महादजी शिंदे यांच्यापर्यंत पोहोचली. खंडणी देणाऱ्या खेचीच्या राजाची ही हिंमत? शिद्यांची दहा हजार फौज दौडत गेली. त्यांनी बघता बघता गुगरछबडा ताब्यात घेतला. बळीभद्र राजाने घेतलेली इतर सर्व ठाणीही परत होळकरांच्या कबजात आणली. खेची बळीभद्रसिंग राघोगडाला पळून गेला. महादजींचा एक अंदाज होता की, शरणागती पत्करून तो अहिल्याबाईंना भेटण्यास येईल. बाई दया दाखवतील. म्हणून महादजी शिंदे यांनी आधीच अहिल्याबाईंना कळवले, “बळीभद्रसिंग खेची महेश्वरी आल्यास त्याला अटकावून ठेवणे आणि आमच्या माणसांच्या ताब्यात देणे.” महादजींचा अंदाज अचूक ठरला. खेचींकडून वाडवडिलांपासून होळकर आणि खेचींचा घरोबा होता. या समयी त्यात अंतर पडले हे खरे. चूक झाली. त्याची शिक्षाही मिळाली.
अहिल्याबाईंना वाटले, अधिक ताणू नये हे योग्य. पण त्यांनी त्याला अटकावून निर्णय महादजींवर सोपवला. त्यांनी महादजींना सल्ला मात्र दिला की, 'खेचींना क्षमा करावी हेच बरे' शेवटी निर्णय काय झाला याची नोंद उपलब्ध नाही. गुन्हेगारांना शिक्षा करतांना अहिल्याबाईंचा दृष्टिकोन उदार होता हे अनेक ठिकाणी जाणवते. माणूस दुवर्तनापासून परावृत्त होण्यासाठी त्या कडक पाऊले उचलत असत पण माणसाचे आयुष्यभराचे नुकसान त्या कधीही करीत नसत.
असेच एकदा अहिल्याबाईंचा प्रभाव कमी करण्यासाठी हितशत्रूंनी एक षड्यंत्र रचले. त्यांचे खाजगीतले कारभारी नारो गणेश यांना तुकोजीचा कारभारी नेमले आणि अहिल्याबाईंचे विश्वासपात्र कारभारी शिवाजी गोपाळ यांची नियुक्ती पेशवे दरबारात करवून घेतली. या सर्व बदल्यांसाठी पेशव्यांना एक लाख रुपयांचा नजराणा देण्यात आला. हे सर्व अहिल्याबाईंना कळताच यामागील षड्यंत्र त्यांच्या त्वरित लक्षात आले. त्यांनी आपली इंदूर येथील राजधानी त्वरित महेश्वरला हलवली आणि आपल्या विश्वासातले कारभारी नेमले. आपल्या शेजारी राज्यांना आपले मित्रराज्य करून ठेवणे हे अहिल्यादेवींचे तत्त्व होते. शेजारी राज्यात काही आपत्ती आल्यास, त्याचा उपाय शोधायला त्या सदैव तयार असत. ते आपले कर्तव्य आहे असे त्या मानीत.
एकदा खर्डा येथे निजामाची आणि पेशव्यांची धूमसाम लढाई झाली. पेशवे यांचा विजय झाला. तहाची कलमे फार फायद्याची ठरली. निजामाने केलेल्या कृत्याची किंमत त्याला मोजायला लागली. पाचकोटी रक्कम तीन वर्षात द्यावी. तीस लक्षाचा मुलूख आणि दौलताबादचा किल्ला मिळाला. निजामाने कबजात घेतलेले सर्व इलाखे त्याला परत करावे लागले. अहिल्याबाईंना आनंद देणारी गोष्ट म्हणजे, यशवंतराव होळकर आणि बापू होळकर यांनी खूप पराक्रम गाजवला. काशीराव होळकरने तोफखाना सांभाळला. होळकरांच्या फौजांनी नबाबास जेरबंद केले. अहिल्याबाईंना अत्यंत आनंद झाला तो याचा की पेशव्यांनी होळकरांचे निशाण अग्रभागी मिरवले. अहिल्याबाईंना ध्यास होता तो हाच की, आपली माणसं, आपलं घराणं, आपली गोळाबारूद, आपलं सैन्य पेशव्यांच्या उत्कर्षासाठी त्यांच्या विजयासाठी वापरलं जावं. त्यांची निष्ठा अशी लाखमोलाची होती. यासाठीच त्यांच्या राज्यातील किल्ल्यांवरही सैन्य सज्ज असे.
अहिल्याबाईंचे धोरण कायम साम्राज्य वाढवण्याचे नव्हते. त्यामुळे कोणाच्याही सीमांवर त्यांनी आक्रमण केले नाही. दुसऱ्यांची राज्ये मिळायचे मनसुबे रचले नाहीत. युद्धामुळे होणाऱ्या अपरिमित हानीची, दूरदर्शी अहिल्याबाईंना पुरेपूर कल्पना होती. युद्धे टाळण्याचा त्या सदैव प्रयत्न करीत. पण युद्ध लादले गेलेच तर मात्र, त्या साक्षात रणचंडिकेचा अवतार धारण करून, युद्धसामान सज्ज करून पाठवीत. त्या युद्धात निपुण तर होत्याच; पण युद्धव्यवस्था चोख ठेवण्याचे त्यांच्यात सामर्थ्य होते.
#नवनवोन्मेषशालिनी #नवरात्र #लेखमाला #दिवससहावा
No comments:
Post a Comment