सतार खेडोपाडी नेण्यासाठी कटिबद्ध असलेले - विदुर महाजन !!

आज ज्यांच्याबद्दल लिहायला घेतोय ते आहेत श्री. विदुर महाजन. सतारीच्या माध्यमातून रागसंगीताचा खेडोपाडी प्रचार करण्याचे अभियान प्रसिद्ध सतारवादक आणि लेखक विदुर महाजन यांनी सुरू केले आहे. नुकताच त्यांचा स्वयं चा व्हिडिओ बघितला आणि मग फ़्रेंड लिस्ट मध्ये ते दिसले. कुणी कुणाला request पाठवली ह्याबद्दल आम्ही अनभिज्ञ असलो तरी मला त्यांच्या कार्यातून प्रचंड प्रेरणा मिळाली आहे. 

खरंतर सतार एक भारतीय तंतुवाद्य सितार, सेतार, सेतारा अशा विविध नावांनी हे वाद्य ओळखले जाते. सतारीवर विविध प्रकारे स्वर निर्माण करता येत असल्याने हे वाद्य अत्यंत लोकप्रिय ठरले आहे. भारतीय रागसंगीत हे शहरी लोकांसाठी आणि लोकसंगीत, लावणी वगैरे ग्रामीण लोकांसाठी हे समीकरणं आपल्या डोक्यात अगदी फिट्ट बसलेले आहे पण विदुर महाजन या ज्येष्ठ व प्रतिथयश कलाकाराने मात्र सर्व समजुतींना छेद देत एक प्रयोग केला आणि आज महाराष्ट्राच्या अकरा जिल्ह्यातील सुमारे एक लाख ग्रामीण लोकांना सतारीच्या माध्यमातून आपलं भारतीय रागसंगीत ऐकवलं आहे. आज ह्या रागसंगीताबद्दल,ह्या वाद्याबद्दल अनेकांना माहिती देत नवीन विद्यार्थी घडवून आणत आहेत. सध्याच्या लॉकडाऊनच्या काळात ही नवनवीन प्रयोग ते करत आहेत. सतारीच्या माध्यमातून ग्रामीण क्षेत्रातील लोकांना भारतीय रागसंगीताचा परिचय करून देण्याचे खरंतर हे त्यांचे व्रतच चालू आहे आणि त्यानिमित्ताने त्यांचा सतत प्रवास सुरु आहे.

पं.रविशंकर यांच्यामुळे सतार हे वाद्य जगभर पोहोचले असले तरी देशातील ग्रामीण भागात सतार या वाद्याविषयी फारशी माहिती नाही. सतारवादन करणारे विदुर महाजन तळेगाव दाभाडे येथे वास्तव्यास आहेत. तेथेच गेली पंचवीस वर्षे त्यांची संगीत संस्था चालू आहे. ‘मैत्रबन’ नावाचे संगीत शिक्षण वर्ग आहेत. आज ग्रामीण क्षेत्रातील अनेक मुले त्यांच्याकडे शास्त्रशुद्ध सतार वादनाचे शिक्षण घेत आहेत. विदुर महाजन ह्यांच्या अमेरिका आणि युरोप दौऱ्यांसह गेल्या २८ वर्षांत सातशेहून अधिक सतारवादनाच्या मैफली झाल्या आहेत. 

खेडोपाडी सतार ह्याची त्यांनी सुरुवात केली ती त्यांच्या गावापासून आठ किलोमीटर अंतरावर असलेल्या मंगरूळ या गावापासून. गावाच्या ऊरुसामध्ये सतारवादन करण्याची विनंती त्यांना करण्यात आली होती. त्या कार्यक्रमाला गावकऱ्यांनी उत्स्फूर्त प्रतिसाद दिला. हे वाद्य पाहून ग्रामस्थ अचंबित झाले आणि त्यांनी त्याबद्दल असंख्य प्रश्न विचारले. त्यातूनच ही अभिनव संकल्पना जन्माला आली आणि  ‘सतारीच्या माध्यमातून रागसंगीताचा खेडोपाडी प्रचार’ या अभियानाची सुरुवात झाली. शास्त्रीय संगीत ऐकण्यासाठी आणि या संगीताचा आनंद लुटण्यासाठी संगीत कळण्याची गरज नाही, परंतु हे वाद्य माहिती व्हावे हा त्यांचा प्रामाणिक प्रयत्न आहे. या अभियानाच्या माध्यमातून नगर, नाशिक, सातारा, पुणे, नंदूरबार, धुळे,जळगाव,सोलापूर,सिंधुदुर्ग आणि रायगड अशा दहा जिल्ह्याचा त्यांनी प्रवास केला. श्री.विदूर महाजन ह्यांची मुलगी प्रसिद्ध अभिनेत्री नेहा महाजन त्यांच्याबरोबर या उपक्रमात असतेच ती उत्तम सतारवादक आहे आणि ती सिनेमातदेखील कामे करते. 

अनेकांना ह्याबद्दल माहिती व्हावी ह्या हेतूने त्यांनी व्हिडिओ करण्याचे ठरवले. दीपक थॉमस हा सिनेमा फोटोग्राफर आहे. दीपकने तळेगावला जाण्यायेण्याच्या केवळ खर्चात ठिकठिकाणचे कार्यक्रम शूट करून देण्याचे मान्य केले. परंतु त्याने दोन-तीन कार्यक्रमांचे स्वरूप व तेथील लोकांचा प्रतिसाद पाहिला आणि त्याने त्याच्या कंपनीमार्फत ‘टेकिंग रागसंगीत टू व्हिलेजेस’ या विषयावर ‘द व्हिलेज राग’ या नावाचा लघुपट बनवला आहे. संपूर्ण लघुपट विदूर महाजन यांच्‍या उपक्रमावर चित्रित करण्यात आला आहे. 

विदुर महाजन हे मनस्वी कलावंत आहे. सतार व सतारीचा उपयोग जनमानसासाठी करण्याचे त्यांचे उद्दीष्ट प्रेरणादायीच आहे. आज विदूर महाजन विलक्षण समाधानात आहे, की हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीताच्या इतिहासात नमूद नाही अशी घटना घडण्यास ते कटिबद्ध आहेत. कुठलाही कलावंत कलेची आत्ममग्नता आणि कलेचे सामाजिक परिमाण जपणारा असतो आणि मनस्वीपणे जीवनाची क्षेत्रे कलास्पर्शाने तरल, हळुवार करत असतो. शास्त्रीय संगीतकला सर्वसामान्य माणसांपर्यंत नेण्याचा विदुर महाजन ह्यांचा उपक्रम अनुकरणीय तर आहे पण प्रेरणादायी सुद्धा आहे. अशीच माणसं आपल्या आजूबाजूला आहेत. खरंतर त्यांच्याशी परिचय होणे ही देखील आपली भाग्योदयाची नांदीच म्हणता येईल. श्री.विदुर महाजन ह्यांच्या भावी वाटचालीस मनापासून शुभकामना. 

- सर्वेश फडणवीस 

#अलौकिक_नोहावे #लेखमाला