श्रीमंत शिवशाहीर बाबासाहेब पुरंदरे यांच्या विविध पैलूंवर आपण चिंतन करतोय. बाबासाहेबांचा कॅनव्हास प्रचंड मोठा आहे. त्यांच्या जडणघडणीत त्यांच्या प्रवासात सावली सारखी अनेक माणसं आलीत. बाबासाहेबांच्या परिसस्पर्शाने अशाच काही व्यक्तित्वांबद्दल या लेखात आपण जाणून घेणार आहोंत.
कै.राजाभाऊ कुलकर्णी . साहित्य प्रसार केंद्राचे सर्वेसर्वा पण बाबासाहेबांच्या परिवारात राजाभाऊ एखाद्या शुभग्रहासारखे विराजमान झाले आणि बाबासाहेब ही त्यांच्या परिवारात तसेच आहेत आजही नागपूरला बाबासाहेब त्यांच्याच घरी मुक्कामी असतात. १९४२ मध्ये बाबासाहेबांचा त्यांच्याशी परिचय झाला,नगर जिल्ह्यात 'पुणतांबा' नावाच्या गावी. या पुणतांब्याला संघाचे प्रचारक म्हणून बाबासाहेब १९४१-४२ मध्ये होते. तिथली संघशाखा त्यांनी सुरू केली. त्या शाखेत सुरुवातीपासून राजाभाऊ व त्यांचे थोरले बंधू मधुकर- मधुदादा- येत.
काहीकाळाने बाबासाहेब नागपूरला आले. बाबासाहेब ८ वर्षे येथे राहिले. त्या अवधीत बाबासाहेब आणि माजगावकर दोघांनी मिळून साहित्य प्रसार केंद्र सुरू केले. नागपूरला त्या वेळी पुस्तकविक्रीची दोन-चार दुकानं होती, परंतु व्यवहाराच्या दृष्टीनं आणि पुस्तकांच्या दर्जाच्या दृष्टीने ती फारशी सुयोग्य नव्हती. पुढे बाबासाहेबांनी राजाभाऊला नागपूरला बोलावून घेतले आणि साहित्य प्रसार केंद्र' हे दुकान त्यांच्या ताब्यात- मालकी हक्कांसह- सुपुर्द केले. माजगावकर राजाभाऊंच्या चोख व्यवहारावर खुश होते. साहित्य प्रसार केंद्रात बाबासाहेबांची आवश्यकता नव्हती, म्हणून राजाभाऊने नागपूरला राहावे असे
ठरले. त्यांनी नागपूरचं दुकान राजाभाऊंच्या ताब्यात दिलं. कारण बाबासाहेबांना एकशे एक टक्के खात्री होती की, राजाभाऊ सगळं व्यवस्थित सांभाळेल. माणसं कशी जोडायची, ती टिकवून कशी ठेवायची, हे तर त्याच्या वृत्तीत होतेच; पण वेळेवर
सगळी बिलं भरणं, भाडं देणं हा व्यवहारही ते सांभाळतील, याबद्दल त्यांना विश्वास वाटत होता. पुस्तक-विक्री हे एक वेगळंच क्षेत्र आहे, तेथे सरस्वतीचं अधिष्ठान असलेलं आणि त्याबरोबरच लक्ष्मीचाही वास हवा. कारण त्यावरच आपलं पोट भरायचं आहे... हे सगळे विचार मनात ठेवून त्यांनी आजही आपली यशस्वी वाटचाल आजही सुरू ठेवली आहे आणि साहित्य प्रसार केंद्र नागपूरच्या वैभवात भर घालत आहे. बाबासाहेब त्यांच्या आठवणी सांगताना म्हणतात,राजाभाऊंना रागावण्याची काय, प्रेमाचीही वेळ कधीच येणार नाही, इतका तो लांब गेलाय आणि प्रेमाची माणसं जितकी लांब जातात ना, तितक्याच त्यांच्या आठवणी आपल्या जवळ, आपल्या मनात घर करून राहू लागतात, हेच खरं!
त्यानंतर बाबासाहेबाना सावली सारखे कायम सोबत असणारे कै. प्रतापराव टिपरे. प्रताप काकांना जो भेटला असेल त्याला जाणवेल की ते बाबासाहेबांच्या ते किती जवळचे होते. अप्पांकडे अर्थात गो.नी.दांडेकरांकडे त्यांचे विश्व मोठे असल्याने अनेकविध लोकांचे येणे जाणे होते. त्यातच बाबासाहेबांचे येणे जाणे असे. एकदा त्यांनी अप्पांकडे विषय काढला, ‘‘अप्पासाहेंब, व्याप वाढतोय, लिखाण वाढतेय, मला एक लेखनिक हवा आहे. बिनचूक लिहिणारा, चांगल्या अक्षराचा. कोण असला तर सांगा.’’ अन् अप्पांनी दादांनां त्यांचे ओंजळीत घातले. अप्पांनी आपल्या भांडारातला हा हिरा सरस्वतीपूत्र असणारे बाबासाहेबांच्या ओटीत घातला. अन् बाबासाहेबांकडे या हिऱ्याला अनेकविध पैलू पडले. एका वेगळ्या तेजाने हा हिरा चमकू लागला. आणि तो बाबासाहेबांच गळ्यातला दागिना बनून राहिला. तो त्यांचे भूषण बनला तो कायमचाच. त्यावेळी दादांचे वय जेमतेम १९-२१ असेल. दादांचे अक्षर अगदि मोत्यासारखे. त्यामुळे अप्पांनी त्यांना बाबासाहेबांचा लेखनिक बनविले. जसा शिवरायांना लिखाणासाठी बाळाजी आवजी चिटणीस मिळाला तसा बाबासाहेबांना लिखाणासाठी हा चिटणीस मिळाला. आता प्रतापरावांचे बाबासाहेबांकडे जाणे येण सूरु झाले.
बाबासाहेब सांगतील ती पत्रे लिहावित. वा इतर लेखन करावे. ते तर मुख्य कार्य. मात्र त्यातून सतत बाबासाहेबांचा सहवास वाढत गेला. आणि प्रतापराव लेखनिकाचे स्वीय सचिव बनले. बाबासाहेबांच्या भाषणांच्या, व्याख्यानाच्या अन्य कार्यक्रमांच्या तारखांची नोंद घेणे, कार्यक्रम ठरलेवर त्या बाबत दैनंदिनीवर बिनचूक नोंदविणे. त्याबरोबरच अनेकविध गोष्टिंचे स्मरण ठेवणे आणि त्याप्रमाणे बाबासाहेबांना आठवण करुन देणे हे काम ते करु लागले. व्याख्याने आणि अन्य कार्यक्रमासाठी गरजेप्रमाणे दादा त्यांच्या सोबत गावोगाव भटकू लागले. त्यातून त्यांचे ज्ञानविश्व वाढत होते. समृद्ध होत होते. दादांना चांगले पदार्थ खाण्याचा विशेष आनंद होता. त्यातूनच महाराष्ट्रभर सर्वदुर फिरल्याने कोणत्या गांवी काय खावे हे दादांच्या तोंडूनच ऐकावे. तेहि हाॅटेल असो वा विशिष्ठ व्यक्तिचे घर दादा अगदि तोंडपाठ सांगायचे. जेथे जातो तेथे तू माझा सांगाती । याप्रमाणे दादा सदैव बाबासाहेबांसोबतच असायचे.कोणतीही अपेक्षा न ठेवता. आपले सारे जीवन त्यांनी बाबासाहेबांच्या चरणावर वाहून घेतले.दादांच्या सतत सहवासामुळे त्या दोघांमधील ममत्व वाढत गेले त्यातूनच केवळ लेखनिक आणि सचिव या लौकिक नात्याहून त्यांच्यात पितापुत्राप्रमाणे नाते निर्माण झाले जे शेवटपर्यंत टिकून होते.
श्री. दादा हाडप अर्थात दत्तात्रय चिंतामण हाडप. शिवकालिन प्रतापगड येथील भवानीमातेच्या मंदिरात भवानीदेवीची दैनंदिन पुजाआरतीसाठी खुद्द शिवाजी महाराजांनी नेमणूक केलेले स्व. वेदशास्त्रसंपन्न विश्वनाथ भट हाडप यांचे १० वे वारसदार!! आजही प्रतापगडावर हाडपांची वास्तु दिमाखात ऊभी आहे. साधारणपणे दादांच्या वयाच्या ८-१० वर्षी प्रतापगडच्या रहात्या घरीच, तरुण तडफदार शिवअभ्यासक व संशोधन करणार्या बाबासाहेबांची व त्यांची पहिली भेट झाली होती. गडकिल्ल्यान्च्या पहाणी व अभ्यासानिमीत्त प्रतापगडीही श्रीमंतांचे वरचेवर येणे जाणे असे आणि त्यातूनच हे मैत्रिपलिकडील नात्याचे धागे सहजतेने वृधींगत होत गेले. शिवभक्त बाबासाहेबांच्या परिसस्पर्शाने पावन अशा अनेक अनुयायींमध्ये दादांचेही स्थान लवकरच अढळ झाले.
१९७४ ला दादर शिवाजी पार्क येथे बाबासाहेबांनी उभारलेल्या "शिवसृष्टी" मध्ये दादांना पुर्णकाळ पौरिहित्य करण्याचा मान मिळाला. बाबासाहेब लिखित आणि दिग्दर्शित आशिया खंडातील पहिले महा नाट्य "जाणता राजा" मध्ये अनेक भूमिकांबरोबरच, प्रयोगापुर्वीची रोजची पहिली पूजा करण्याचा मानही दादांचाच!
नुकत्याच २९ जुलै ला पुण्यात झालेल्या बाबासाहेबांच्या शतकमहोत्सव सत्कार समारंभात दादांनी बाबासाहेबांसाठी प्रत्यक्ष आशिर्वचन व श्रीशक्ती आदिभवानीदेवीची मानसपूजा पठण केले. आणि त्या नंतर झालेल्या प्रत्यक्ष भेटीच्या वेळेस दोघांचे पाणावलेले डोळे त्यांच्या मनातील एकमेकांबद्दल च्या भावना, प्रेम, जिव्हाळा, आदर सर्व काही व्यक्त करत होते. जिथे शब्द संपतात तिथे डोळे बोलू लागतात हा अनुभव तेथील उपस्थितांनी घेतला. याही पुढे, कार्यक्रमास येण्यात अंबरनाथ-पुणे-अंबरनाथ प्रवासात काही त्रास नाही झाला ना? तब्बेत कशी आहे? अशा चौकशीसाठी शंभरवर्षीय बाबासाहेब दुसऱ्यादिवशी स्वत: आस्थेन ८७ वर्षीय पंतांना (बाबासाहेब दादांना 'पंत' असे संबोधतात) फोन करतात, केवढी ही आत्मियता आपल्यांसाठी!!! गेल्या अनेक वर्षांपासून, बाबासाहेब पुण्यात घरी असो वा नसो, त्यांच्या तिथिनुसार वाढदिवशी म्हणजेच श्रावण शुद्ध पंचमी म्हणजेच नागपंचमीला त्यांच्यासाठी त्यांचे घरी (अगदी अपवादाने स्वता:च्या घरी) दादा स्वेच्छेने सप्तशती/नवचंडीचे पाठ नेमाने वाचतात. बहुत काय लिहिणे,ही आणि अशी अनेक माणसं बाबासाहेबांच्या परिसस्पर्शाने पावन झाली आहे..
✍️ सर्वेश फडणवीस
#शिवशाहीरांची_शंभरी
No comments:
Post a Comment